သာသနာပ်ံ႕နွံ႕ပံုသမိုင္း

       ဗုဒၶသာသနာဝင္ ဆိုသည္မွာ ဗုဒၶသာသနာနွင့္ဝံသဟူေသာစကား နွစ္ရပ္ကို ေပါင္းစပ္ထားေသာေဝါဟာရျဖစ္သည္….
အဓိပၸါယ္မွာ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏သာသနာ သံုးရပ္ကိုလိုက္နာက်င့္ႀကံဆည္းပူးေသာအဆက္အႏြယ္ တနည္းအားျဖင့္ ဗုဒၶသာသနာသံုးရပ္၏အစဥ္အဆက္ျဖစ္ပံုသမိုင္းစဥ္ဟု ဆိုရေပမည္။
          ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ သာသနာသံုးရပ္ကား
(၁) ဘုရားသခင္၏ အဆ့ုံးအမ ႀသဝါဒစကားမ်ားျဖစ္သည့္ ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားတည္းဟူေသာ ပရိယတၱိသာသနာ
(၂) ယင္းပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားအတိုင္း လိုက္နာက်င့္ႀကံအားထုတ္သည့္ က်င့္ဝတ္ပဋိပတၱိမ်ားတည္းဟူေသာ ပဋိပတၱိသာသနာ
(၃) ယင္းက်င့္ဝတ္ပဋိပတ္မ်ားကို လိုက္နာက်င့္ႀကံအားထုတ္သျဖင့္ရရွိသည့္မဂ္ဖိုလ္နိဗၺာန္တ၇ားကို သိမႈ႕အက်ိဳးတည္းဟူေသာ
      ပဋိေဝဒသာသနာတို႔ပင္ျဖစ္သည္။
       ဗုဒၶသာသနာသည္လြန္ခဲ့ေသာနွစ္ေပါင္း ၂၅၅၄ ေက်ာ္မွစတင္၍ ယခုအိႏၵိယအလယ္ပိုင္းျဖစ္ေသာ မဇၨိဳမေဒသတြင္ ထြန္းကားခဲ့ေလသည္။ မဟာသကၠရာဇ္ ၁၀၃ ခုနွစ္ (ဘီစီ ၆ ရာစုနွစ္) တြင္မဇၨိဳမေဒသ မာဂဓတိုင္းတြင္ ေဂါတမဘုရားရွင္
ပြင့္ေတာ္မႈသည္မွစ၍ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေပၚေပါက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။  ဘုရားရွင္သည္ ၄၅ ဝါပါတ္လံုး တရားေဒသနာေတာ္မ်ား
ေဟာႀကားျပသဆံုးမေတာ္မူျခင္းျဖင့္ဗုဒၶသာသနာကို အေျခခ်ခဲ့ေလသည္။ 
       ဗုဒၶဘုရားရွင္ ပရိနိဗၺာန္စံေတာ္မူျပီးေနာက္ ဘုရားသခင္ေဟာႀကားေတာ္မူေသာ ဓမၼနွင့္ဝိနယတို႔သည္ ဘုရားရွင္ကိုယ္စား
ဗုဒၶသာသနာအျဖစ္က်န္ခဲ့ေလသည္။ ဘုရားရွင္ရွိစဥ္ကတည္းကကို ပရိယတ္အားလံုးကို ရဟန္းအားလံုး နုပ္တိုက္အာဂံုမေဆာင္
နိုင္ႀကေျခ။ တခ်ိဳ႕က ဝိနည္း တခ်ိဳ႕က သုတ္ တခ်ိဳ႕က အဘိဓမၼာကိုေဆာင္ႀကေလသည္။ ဘုရားရွင္ ပရိနိဗၺာန္စံျပိး ၇ ရက္ေျမာက္ေသာေနတြင္ပင္ ပရိယတၱိသာသနာ ကြယ္ေျပာက္ေမွးမွိန္စရာ အေႀကာင္းနမိတ္အရိပ္အေယာင္ေပၚလာေလသည္။
အဓမၼဝါဒီ အလဇၨီ ပါပဘိကၡဴတို႔အားမႀကီးခင္ ဓမၼနွင့္ ဝိနယမ်ားအား အျမန္ဆံုးသဂၤါယနာတင္မွျဖစ္မည္ဟု မေထရ္ႀကီးမ်ား
ဆံုးျဖတ္ျပီး မဟာသကၠရာဇ္ ၁၄၈ ခု ဝါေခါင္လျပည့္ေက်ာ္ ၅ ရက္ေန႔မွစ၍ ရာဇျဂိဳလ္ အဇာတသတ္မင္းလက္ထက္တြင္ ရွင္မဟာ
ကႆဖ အမႈးျပဳ၍ ရဟႏၱာေပါင္း ၅၀၀ နွင ့္ပထမ သဂၤါယနာ၍ ဓမၼနွင့္ဝိနယမ်ားကိုစုေပါင္းသိမ္းရံုးျပီး မွတ္တမ္းတင္ကာ ထိန္းသိန္းထားခဲ့ႀကသည္။ မွတ္တမ္းတင္ေသာနည္းစနစ္မွာ စာျဖင့္ထိန္းသိမ္းမွတ္ထားျခင္းမဟုတ္ပဲ ဆရာအစဥ္လိုက္ အာဂံုရြတ္
က်က္မွတ္ထိမ္းသိမ္းျခင္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။
          ပထမသဂၤါယနာတင္ျပီးေနာက္ အိႏၵိယေျမာက္ပိုင္းနွင့္ အလယ္ပိုင္းမင္းမ်ားေစာင့္ေရွာက္မႈ႕တို႔ေႀကာင့္ ေနာင္ နွစ္ ၁၀၀
တိုင္ေအာင္ ဗုဒၶသာသနာစည္ပင္ထြန္းေျပာင္ခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ သံဃာေတာ္မ်ားအဖြဲ႔တြင္ဝိနည္းမ်ားယိုယြင္းလာေသာေႀကာင့္
ထိုကာလ (ခုနွစ္ သကၠရာဇ္ေနစြဲအတိအက်မေတြ႔ရွိပါ) တြင္ပင္ တနည္းအားျဖင့္ ပထမသဂၤါယနာတင္ျပီး နွစ္ ၁၀၀ အႀကာ
ေဝသာလီျပည္ ကာဠာေသာက မင္းႀကီးလက္ထက္တြင္ ဒုတိယသဂၤါယနာတင္ျပန္သည္။ထိုကာလတြင္ ဗုဒၶသာသနာမွာ
အိႏၵိယျပည္ အလယ္ပိုင္းသာမက အနယ္နယ္အရပ္ရပ္ပ်ံ႕နွံ႔ေနေသာေႀကာင့္ အေရွ႕တိုင္းမွ ရဟန္းကိုယ္စားလွယ္ ၄ ပါး
အေနာက္တိုင္းမွ ရဟန္းကိုယ္စားလွယ္ ၄ ပါး  စုစုေပါင္း ၈ ပါးပါဝင္ေသာအဖြဲ႔ဦးစီးျပီး ရွင္သဗၺကာမိ မေထရ္တို႔က အမႈးျပဳ၍
ရဟန္းအပါး ၇၀၀ နွင့္ တရားေတာ္မွားယြင္းခၽြတ္ေခ်ာ္မႈ႕မ်ားကို ညွိနႈိင္းအတည္ျပဳႀကသည္။
          ယင္းသို႔ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို မပ်က္ယြင္းေအာင္ ဆရာအစဥ္အဆက္ တို႔ထိန္းသိမ္းသည့္ႀကားမွပင္ ရဟန္းတို႔
မက်င့္အပ္ေသာ အဓမၼတရား ၁၀ ပါးကိုက်င့္အပ္သည္ဟုအယူရွိႀကကုန္ေသာ ဝဇၨီတိုင္းသား အလဇၨီတို႔သည္ ဒုတိယသဂၤါ
ယနာ၏အဆံုးအျဖတ္ကိုလက္မခံပဲ ရဟန္း ၁ ေသာင္းပါဝင္ေသာ မဟာသံဃိက အဖြဲ႔တစ္ခုစတင္ျပိဳင္ဖြဲ႔ေလသည္။ ဓမၼ
အယူအဆေႀကာင့္မဟုတ္ပဲ ဝိနည္းေတာ္အယူအဆေႀကာင့္ကြဲခဲ့ေသာဂိုဏ္း ၂ ဂိုဏ္းရွိသည့္အနက္ မူလဂိုဏ္းကို သမရိုးက်
ဂိုဏ္း အျခားတစ္ဂိုဏ္းကို ျပဳျပင္ေရးဂိုဏ္းဟုေခၚတြင္ေလသည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္းဝင္မ်ားက သူတို႔ဂိုဏ္းကိုပင္ သမရိုးက်
ဂိုဏ္းဟု ယူဆခဲ့ႀကေသာ္လည္း ျပည့္ရွင္မင္းမ်ားက ေထာက္ပံ့ကိုးကြယ္မႈ႕ကျပဳခဲ့ႀက၍ သာသနာကို မလြမ္းမိုးနိုင္ခဲ့ေပ…..
ဒုတိယသဂၤါယနာတင္ျပီး အနွစ္ ၁၀၀ အတြင္းတြင္ပင္ အဆိုပါ ဂိုဏ္း ၂ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈ႕ေႀကာင့္ အျခားဂိုဏ္းငယ္မ်ားလည္း
ထပ္မံကြဲျပားေပၚေပါက္ႀကျပန္သည္။
             သာသနာသကၠရာဇ္ ၂၁၈ ခုနွစ္တြင္ ေမာရိယနိုင္ငံထီးနန္းကို ဆက္ခံေသာ သီရိဓမၼာေသာကမင္းႀကီးသည္မိမိ
ကိုးကြယ္၇င္းျဖစ္ေသာ ျဗာဟၼဏအယူဝါဒကိုစြန္႔လႊတ္၍ ဗုဒၶအယူဝါဒ ကိုကူးေျပာင္းကိုးကြယ္ခဲ့သည္။ အေသာကမင္းႀကီးသည္
သာသနာေတာ္ကို လြန္စြာခ်ီးေျမွာက္ေသာမင္းႀကီးျဖစ္သည့္အားေလ်ာ္စြာ သမာရိုးက်ဂိုဏ္းကိုသာကိုးကြယ္ျပီး တိထၳိမ်ားအား
နွိမ္နွင္းေတာ္မူရာ တိထၳိတို႔အစားရမဲ့အေသာက္ရမဲ႔ျဖစ္ျပီး ရဟန္းအစစ္မ်ားနွင့္ေ၇ာေနွာေနထိုင္ျခင္းမ်ားအေယာင္ေဆာင္ျခင္းမ်ား
ရွိလာျပန္သည္။ ထိုအခါရဟန္းအေကာင္းတို႔သည္လည္း တိထၳိရဟန္းတို႔နွင့္ေပါင္းကာ ဥပုတ္မယူပဲေနလာႀကျပန္ရာ အမတ္မိုက္
တို႔သပ္ျဖတ္ႀကသည္အထဲ ရဟန္းေကာင္းတို႔လည္းပါေနျပန္ေလသည္။ ထို႔ေနာက္ မင္းႀကီးသည္ ေမာဂၢ လိပုတၱိ္ႆ မေထရ္ကို
ပင့္ေဆာင္၍ ရဟန္းေကာင္းရဟန္းဆိုးေရြးခ်ယ္ေစျပန္သည္။
            မင္းႀကီးသည္ သကၠရာဇ္ ၂၃၅ ခုနွစ္တြင္ပရိယတၱိသာသနာေတာ္ႀကီးအားတစံုတစ္ေယာက္ေသာသူမ်ား မဖ်က္ဆီးနိုင္ရန္ အတားအဆီးျပဳအံ့ဟုရည္ရြယ္ျပီး ပါဋလိပုတ္ျပည္ အာေသာကာရံုေက်ာင္းေတာ္တြင္ ရွင္ေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္အားအမႈးျပဳျပီး သံဃာေတာ္ေပါင္း ၆ သန္းတို႔ျဖင့္ တတိယသဂၤါယနာတင္ေတာ္မူေလသည္။
တတိယသဂၤါယနာကို ေထရဝါဒသမရိုးက်ဂိုဏ္းဝင္မ်ားကသာသီးသန္႔ျပဳလုပ္သည္ျဖစ္၍ မဟာသၤဃိကဂိုဏ္းဝင္တို႔က အသိအမွတ္ မျပဳပဲေနႀကေလသည္။သို႔ရာတြင္ ျပည့္ရွင္မင္းခ်ီးေျမွာက္ေတာ္မူေသာသဘင္ျဖစ္ေသာေႀကာင့္ တတိယသဂၤါ
ယနာတင္ပြဲသည္ လြန္စြာေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ အက်ိဳးေက်းဇူးကား အီဂ်စ္ ၊ ဂရိ၊ အေရွ႕ဥေရာပနိုင္ငံမ်ား၊ အိႏၵိယအေနာက္ေျမာက္နိုင္ငံမ်ား ၊ေတာင္ဖက္စြန္းရွိျပည္နယ္မ်ား၊သီဟိုဠ္ကၽြန္း ၊ အေရွ႕ေတာင္အာရွ
ကၽြန္းစုမ်ားစသည့္ ကိုးတိုင္းကိုးဌာနသို႔ ရဟန္းတမန္ေတာ္မ်ားေစလြတ္၍သာသနာျပဳေစရာ ဇမၺဴဒိတ္ကၽြန္းအလံုးသည္
သဃၤာန္းအေ၇ာင္တစ္ေျပာင္ေျပာင္နွင့္ သာသနာေတာ္ႀကီးေနဝန္းႀကီးပမာထြန္းေျပာင္ေသာကာလျဖစ္သည္။
           ယင္းသို႔သာသနာျပဳမ်ားေစလႊတ္သည့္အနက္ သီဟိုဠ္ကၽြန္းသာသနာျပဳသြားေသာ အာေသာကမင္းႀကီး၏သားေတာ္
ရွင္မဟိႏၵအမႈးရွိေသာအဖြဲ႔သည္အေအာင္ျမင္ဆံုးျဖစ္သည္။ ထို႔ေႀကာင့္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေပါက္ဖြားရာ အိႏၵိယနိုင္ငံတြင္
ေထရဝါဒဂိုဏ္း၏အစဥ္အလာမ်ား စာေပပရိယတၱိမ်ားေနာင္အခါလံုးဝေပ်ာက္ကြယ္သည့္အခါတြင္ သီဟိုဠ္တြင္ထြန္းကားက်န္ခဲ့
နိုင္ျခင္းျဖစ္သည္။ ရွင္မဟိႏၵ၏ေဟာေျပာမႈ႕ေႀကာင့္မင္းနွင့္တကြ တိုင္းသူျပည္သားမ်ား ဗုဒၶဘာသာသို႔ဝင္ႀကသည္။ ရွင္မဟိႏၵ
သည္ နွမေတာ္ သဃၤမိတၳာေထရီကို သိဟိုဠ္ကၽြန္းသို႔ပင့္ေဆာင္၍ အနုဠာမင္းသမီးနွင့္ရံေရႊေတာ္မ်ားအား ဘိကၡဴနီအျဖစ္သြပ္သြင္းေစခဲ့သည္။  ထို႔ေႀကာင့္အိႏၵိယျပည္မွအပ ဘိကၡဴနီသံဃာ့အဖြဲ႔တည္ေသာနိုင္ငံမွာ သီဟိုဠ္တစ္နိုင္ငံတည္း
သာရွိသည္ကိုေတြ႔ရသည္။ ေထရ္အရွင္ အဆက္ဆက္တို႔ အာဂံုေဆာင္၍ထိန္းသိမ္းခဲ့ေသာ ပိဋကတ္ သံုးပံုကို တိမ္းပါး
ေပ်ာက္ပ်က္မည္စိုးသျဖင့္ သာသနာ သကၠရာဇ္ ၄၅၀ ျပည့္နွစ္တြင္ သီဟိုဠ္ကၽြန္း၌ ဂါမဏိမင္းႀကီးလက္ထက္တြင္ ရဟႏၱာမေထရ္
ႀကီး ၅၀၀ အမႈးထား၍ မလယ ဇနပုဒ္ အေသာကလိႈင္ဂူတြင္ စတုထၳသဂၤါယနာကို ေပထက္အကၡရာတင္ေသာနည္းစနစ္ျဖင့္
ျပဳလုပ္က်င္းပခဲ့သည္။ အဆိုပါ သဂၤါာယနာကို မဟာသၤဃိကဂိုဏ္းတို႔က အသိအမွတ္မျပဳေသာ္လည္း ေထရဝါဒဂိုဏ္း
၏ စတုထၳသဂၤါာယနာအျဖစ္ ဗုဒၶဝင္တြင္ အထင္အရွားရွိေပသည္။  
          သာသနာသကၠရာဇ္ ၂၅၅ ခုနွစ္တြင္  သီရိဓမၼာေသာက မင္းႀကိီးနတ္ရြာစံေသာအခါ အရိုက္အရာဆက္ခံေသာမင္းတို႔သည္ ဗုဒၶသာသနာ၌အႀကည္ညိဳယုတ္ေလ်ာ့လာႀကသည္ ။အခ်ိဳ႕သုေတသီတို႔က အဆိုပါမင္းမ်ား သည္ သာသနာကိုအႀကည္ညိဳပ်က္သည္မဟုတ္ပဲ သာသနားဝန္ထမ္းရဟန္းမ်ားအားအႀကည္ညိဳ
ပ်က္သည္ဟုအဆိုရွိသည္။ ယင္းေႀကာင့္ဗုဒၶသာသနာႀကီးအေ၇ာင္ညိႈးမိွန္ရျပန္သည္။ သို႔ရာတြင္မင္းႀကီးနတ္ရြာစံျပီး
အနွစ္ ၂၀၀ ခန္႔အႀကာတြင္ အိႏၵိယအေနာက္ေျမာက္ပိုင္းကို ဂရိလူမ်ိဳးတို႔သိမ္းပိုက္ေသာအခါ ဂရိတို႔၏သာသနာအေပၚႀကည္ညိဳ
ျခင္းေႀကာင့္ သာသနာေတာ္ႀကီး ထြန္းကားလာျပန္သည္။ ဂရိဘုရင္ ေမနႏၵ ေခၚ မလိႏၵသည္ အရွင္နာဂေသနနွင့္ေတြ႔ဆံုျပီး
ဗုဒၶတ၇ားေတာ္ကိုေဆြးေႏြးနာႀကားရျပီးသာသနာ့ဒါယကာျဖစ္လာသည္။ မိလိႏၵနွင့္ အရွင္နာဂေသနတို႔ေဆြးေႏြးခန္းအား
စုေပါင္း၍ မိလိႏၵပညာက်မ္းဟုပင္ေပၚေပါက္ခဲ့ဘူးသည္။ မိလိႏၵပညာက်မ္းသည္ သမရိုးက်ဂိုဏ္းဝင္မဟုတ္သူမ်ားကို
သမရိုးက်ဂိုဏ္းဝင္ျဖစ္ေအာင္ပင္ဆြဲေဆာင္နိုင္ေသာက်မ္းႀကီးဟုအဆိုရွိသည္။ 
           မိလိႏၵမင္းႀကီးနတ္ရြာစံျပီးေသာ္ ေမွးမွိန္သြားေသာသသနာေတာ္ႀကီးသည္ သာသနာသကၠရာဇ္ ၆၂၂ ခုနွစ္ တြင္ ကနိသိ
မင္းလက္ထက္၌ ျပန္လည္စည္ကားလာျပန္သည္။ ကနိသိ မင္းသည္ သီရိဓမၼာေသာကမင္းကဲ့သိုပင္ အိႏၵိယနိုင္ငံကို ဗုဒၶဘာသာ
နိုင္ငံေတာ္ျဖစ္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေတာ္မူခဲ့သည္။  မင္းႀကီးသည္ က်မ္းဂန္တတ္ဆရာေတာ္မ်ားပင့္ဖိတ္ျပီးသာသနာေတာ္ႀကိီးအား
ေဆးေႀကာသန္႔ရွင္းရန္သဂၤါယနာတင္ေသးသည္။ ထိုသဘင္ကို ေထရဝါဒ၏ဂိုဏ္းခြဲ သဗၺတၱိဂိုဏ္းကဦးစီးျပဳလုပ္ခဲ့ျပိီး
ဘုရားတ၇ားေတာ္နွင့္စပ္လ်င္းေသာ အ႒ကဌာသစ္မ်ားကို ပါဠိဘာသာနွင့္မဖြင့္ပဲ သသၤကရိုဋ္ ဘာသာနွင့္ဖြင့္ခဲ့ေသာေႀကာင့္
ယင္းသာသနာသဘင္သည္ေထရဝါဒနွင့္ဆန္႔က်င္ေႀကာင္းသိသာသည္။
         ထိုအခ်ိန္တြင္ သေဘာထားကြဲလြဲေနေသာ ေထရဝါဒဂိုဏ္းနွင့္ဆန္႔က်င္ေနေသ ဂိုဏ္းအားလံုးစုေပါင္းျပီး ကြဲလြဲေနေသာသေဘာထားမ်ားညွိနိုင္းကာ သေဘာတူညီခ်က္တစ္ခုကိုယူျပီး မဟာယာနကဂိုဏ္းဟူေသာ ဗုဒၶသယာသနာဂိုဏ္း
ထူေထာင္ႀကျပန္သည္။ အဆိုပါကာလကျပဳလုပ္ခဲ့ေသာသာသနာသဘင္ကိုလည္း ေထရဝါဒတို႔က သဗၺတၱိဂိုဏ္းဝင္တို႔ကႀကီးမႈး
က်င္းပေသာသဘင္ျဖစ္ေသာေႀကာင့္ ယင္းတို႔၏ စတုထၳသံဃာယနာသဘင္အျဖစ္သာအသိအမွတ္ျပဳႀကသည္။အဆိုပါအခ်က္အ
ရထိုကာလတြင္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာမွာ သီဟိုဠ္၌သာထြန္းကားလ်က္ရွိျပီး အႏၵိယျပည္မအတြင္းတြင္ မဟာယာနကဗုဒၶဘာသာကႀကီးစိုးသည္ဟု လက္ခံထားရမည္။ 
          သာသနာသကၠရာဇ္ ၉၀၀ ေလာက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မင္းမ်ား နတ္ရြာစံျပီး ဟိႏၵဴဘာသာဝင္မင္းမ်ားနန္းတက္ေသာေႀကာင့္ အိႏၵိယနိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းတြင္ဗုဒၶဘာသာညိႈးမွိန္ခဲ့ရျပန္သည္။ ထိုကာလတြင္
ဟိႏၵဴဘာသာအယူအဆမ်ားဗုဒၶသာသနာထဲသို႔ေ၇ာေနွာလာႀကျပန္သည္။ သာသနာသကၠရာဇ္ ၁၁၀၀ ခန္႔တြင္ ထိုေဒသကို
ဟန္းလူမ်ိဳးမ်ားခ်ီတက္သိမ္းပိုက္ျပီးေနာက္ ရဟန္းေက်ာင္းေတာ္မ်ား စာသင္တိုက္မ်ား ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကို ဖ်က္ဆီး
ျခင္း သံဃာေတာ္မ်ားအားသပ္ျဖတ္ျခင္းမ်ားျပဳလုပ္ခဲ့ရာသာသနာေတာ္ႀကီးအထူးပင္ ညိႈးႏြမ္းခဲ့ရသည္။
            သာသနာသကၠရာဇ္ ၁၁၄၉ ခုနွစ္တြင္ နန္းတက္ေသာ ဟာသွ်ဘုရင္ သည္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ျဖစ္သည့္အေလ်ာက္
သာသနာေတာ္ကိုအလြန္ပင္ခ်ီးျမွင့္ရာသာသနာေတာ္ျပန္လည္ထြန္းလင္းလာျပန္သည္။ ထိုမင္းလက္ထက္က နလႏၵ ဗုဒၶ
တကၠသိုလ္ႀကီးသည္ အလြန္ပင္ထင္ရွားေက်ာ္ႀကားသည္။ ထိုမင္းႀကီးနတ္ရြာစံျပန္ရာညိႈးမွိန္လာျပန္သည္။ 
           သာသနာသကၠရာဇ္ ၁၅၀၀ ခန္႔တြင္ အိႏၵိယနိုင္ငံမာဂဓတိုင္းကို ပါလမင္းမ်ား အုပ္စိုးေသာအခါ ဗုဒၶသာသနာသည္
အိႏၵိယနိုင္ငံတြင္ေနာက္ဆံုးအေနနွင့္ထြန္းလင္းခဲ့သည္။  အဆိုပါမင္းမ်ားလြန္ေသာ္ အစၥလာမ္ဝါဒီမ်ားနိုင္ငံကို အုပ္စိုးလာရာ
သာသနာေတာ္ႀကီးသည္အေ၇ာင္ေမွးမွိန္လာျပီးေနာက္ဆံုးတြင္လံုးဝကြယ္ေပ်ာက္သကဲ့သို႔ျဖစ္သြားသည္။
           မဟာယာနကဗုဒၶဘာသာသည္ အေရွ႕အႏၵိယနိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းမွတဆင့္ တိဗက္ တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ အေရွ႕
အိႏၵိယကၽြန္းစုထိပ်ံ႕နွံ႔ခဲ့သည္။ေရွးဦးစြာ သိဃၤရပူရျမိဳ (စကၤာပူ) တို႔မွ ဆူမႀတားကၽြန္း ထိုမွတဖန္ သီရိဝိဇယျမိဳ႕မ်ား ဂ်ာဗားကၽြန္း
ကေမၺာဇတိုင္းစသည္တို႔ကိုအဆင့္ဆင့္ေ၇ာက္ရွိခဲ့ေလသည္။ ကေမၺာဇတိုင္းရွိအန္ေကာဝတ္ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမွာ ထိုေခတ္ထိုကာလကေက်ာင္းေတာ္ႀကီးျဖစ္သည္ဟုသုေတသီတို႔ယူဆခဲ့ႀကသည္။
         ထိုကဲ့သို႔ မဟာယာနက ဝါဒေရာက္လာေသာအေရွ႕ေတာင္အာရွနိုင္ငံမ်ားသည္ သီရိဓမၼာေသာကမင္းႀကီးလက္ထက္က
ေထရဝါဒ သာသနာျပဳမ်ားေရာက္နွင့္ျပီးသားျဖစ္ေနသည္။ ထိုကာလက မင္းႀကီး၏သာသနာျပဳမ်ားသည္ အေရွ႕ေတာင္အာရွ
တြင္ သီဟိုဠ္ေလာက္သာသနာျပဳလုပ္ငန္းမေအာင္ျမင္ေသာ္လည္းမ်ိဳးေစ့ခ်ေပးသကဲ့သို႔က်န္ရွိေနခဲ့သည္။ထိုကာလက
ေထရဝါဒအယူသည္အင္အားႀကီးမားျခင္းမရွိေသးေသာေႀကာင့္ မဟာယာနက ဝါဒေ၇ာက္ရွိလာေသာအခါ ျပင္းျပင္းထန္ထန္
အားျပိဳင္ျခင္းမရွိပဲ လူတို႔သည္ ဝါဒ ၂ ခုလံုးကိုလက္ခံက်င့္သံုးခဲ့ဟန္ရွိတယ္ဟု သုေတသီတို႔ယူဆခဲ့ႀကေလသည္။
            သို႔၇ာတြင္ သာသနာသကၠရာဇ္ ၉၃၀ တြင္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာဘက္မွ ေထရဝါဒ ကိုထိုးထိုးထြင္းထြင္းရွင္းလင္းနိုင္
ေသာေထရဝါဒအာဇာနည္ မဟာဗုဒၶေဃာသ မေထရ္ေပၚေပါက္လာရာ ထိုနိုင္ငံမ်ားတြင္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာထြန္းကားခိုင္မာလာျပန္သည္။  အရွင္မေထရ္သည္ ေရွးအစဥ္အဆက္ဆက္က သဂၤါယနာမ်ားအား
သီဟိုဠ္ဘာသာျဖင့္သာရွိခဲ့သည္ကို ပါဠိဘာသာသို႔ျပန္ဆိုခဲ့ျပီးယင္းက်မ္းအားလံုး၏ အဖြင့္အ႒မ်ားကိုလည္းေရးသားခဲ့သည္။
အရွင္ဗုဒၶေဃာသ၏ပါဠိဘာသာက်မ္းမ်ားသည္ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာကို ဒုတိယအႀကိမ္ထြန္းေျပာင္ေစခဲ့သည္။
              သီဟိုဠ္ကၽြန္းစုတြင္ထြန္းေျပာင္ေနေသာဗုဒၶဘာသာသည္ အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ တဖန္ထြန္းေျပာင္လာျပန္သည္။
သို႔ေသာ္ သာသနာသကၠရာဇ္ ၁၅၀၁ တြင္ အႏၵိယေတာင္ပိုင္းသား မ်ားျဖစ္ႀကေသာေက်းကုလား(ေစာဠ) လူမ်ိဳးတို႔သည္
သီဟိုဠ္ကိုဝင္ေ၇ာက္တိုက္ခိုက္ရာ ဗုဒၶသာသနာအတြက္ ေဘးရန္က်ေရာက္ျပီးေမွးမွိန္ျပန္သည္…ထိုကာလတြင္ ျမန္မာနိုင္ငံမွ
အေနာ္ရထာမင္းႀကီးမွာ ျမန္မာနိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းမွစိန္႔ဝင္ေနေသာမဟာယာနဗုဒၶဘာသာေရာေနွာေနေသာ နတ္ကိုးကြယ္ယံုႀကည္မႈကို မႀကိဳက္၍ဘာသာအယူရွာေနခိုက္ ရွင္အရဟံနွင့္ေတြ႔ရွိျပီးဗုဒၶဘာသာကို အထူးပင္ သက္ဝင္ယံုႀကည္ကာခ်ီးေျမာက္မႈ႕မ်ားရွိလာခဲ့သည္။ (အျခားစာအုပ္မ်ားတြင္ အေနာ္ရထာမင္းႀကီး ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကိုသက္ဝင္ယံုႀကည္ျပီးမွ သထံုကို ပိဋကပ္ ၃ ပံုအေရးစစ္ခင္းရာမွ သာသနာကိုဥိးေဆာင္နိုင္မည့္ရွင္အရ
ဟန္နွင့္ေတြ႔သည္ဟုေဖာ္ျပႀကသည္)အေနာ္ရထာမင္းမွစျပီး ပုဂံမင္းအဆက္ဆက္တို႔သည္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကို သက္ဝင္ယံုႀကည္ျပီး သီဟိုဠ္ဗုဒၶဘာသာျပန္လည္တည္ေထာင္ေ၇းမ်ားတြင္ေထာက္ပံ့မႈ႕မ်ားျပဳခဲ့ရာျမန္မာနိုင္ငံနွင့္သိဟိုဠ္တို႔သည္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာ၏ အခ်က္အခ်ာေဒသမ်ားျဖစ္လာသည္။ ယင္းသို႔ျဖင့္ျမန္မာနိုင္ငံနွင့္သီဟိုဠ္သာသနာႀကိးထြန္းကာေနခ်ိန္တြင္ ေရွးပေဝသဏီကတည္းက တရုပ္ တိဗက္တို႔ဆီမွ ဆင္းသက္လာေသာ မဟာယာနက ဝါဒ ကိုကိုးကြယ္ေသာ ယိုးဒယားသည္ ၁၃ ရာစုနွင့္ ၁၄ ရာစုနွစ္မ်ားတြင္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာသို႔ကူးေျပာင္းခဲ့ျပန္သည္။ျမန္မာနိုင္ငံနွင့္ကူးလူးဆက္ဆံမႈ႕မ်ားေႀကာင့္ေထရဝါဒအခ်က္အခ်ာဗဟိုဌာနႀကီး
တစ္ခုျဖစ္လာရျပန္သည္။ တခါက တန္ခိုးထြား၍ယိုးဒယားတို႔အေပၚလြမ္းမိုးနိုင္ခဲ့ေသာကေမၺာဇနိုင္ငံသည္ ၁၅ ရာစုတြင္ ယိုးဒယားလက္ေအာက္ခံသို႔က်ေ၇ာက္ျပန္ရာေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာသို႔ေျပာင္းလည္းသြားျပန္သည္။ယင္းသို႔ျဖင့္ သီဟိုဠ္ ျမန္မာ လာအို ကေမၺာဒီးယား ယိုးဒယား နိုင္ငံ ၅ နိုင္ငံသည္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာနိုင္ငံမ်ားျဖစ္လာႀကသည္။ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာႀကီး
အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ထြန္းကားလာရာ သာသနာသကၠရာဇ္ ၂၄၁၅ ခုနွစ္တြင္ ျမန္မာနိုင္ငံမွ မင္းတုန္းမင္းႀကီးသည္
ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ပြဲကို မႏၱေလးေနျပည္ေတာ္၌ သံဃာေတာ္ ၂၄၀၀ နွင့္က်င္းပခဲ့သည္။ပဥၥမ သဂၤါယနာတြင္ မင္းတ၇ားႀကီး
သည္ ဝိနိႆယ်ေတာ္မ်ားအား ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္ေစသည္။
            ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာကိုးကြယ္ေသာနိုင္ငံမ်ားတြင္ ျမန္မာနိုင္ငံအား အဂၤလိပ္ကလည္းေကာင္း ကေမၺာဒီးယားနွင့္ လာအိုကို ျပင္သစ္ကလည္းေကာင္း ကိုလိုနီနိုင္ငံျပဳလုပ္ရာ သာသနာေတာ္ကိုခ်ီးေျမာက္မည့္မင္းမ်ားမရွိေတာ့ေသာ္လည္း
အဆိုပါအစိုးရမ်ားကလြတ္လပ္စြာကိုးကြယ္ခြင့္ျပဳခဲ့ျခင္း ရဟန္းဆရာေတာ္တို႔၏ သာသနာေတာ္ႀကီးအားထိန္းသိန္းေစာင့္ေရွာက္ျခင္း တိုင္းသူျပည္သားမ်ား၏ မိမိဘာသာကိုသာသက္ဝင္ယံုႀကည္ျခင္းတို႔
ေႀကာင့္ သာသနာေတာ္ႀကီးမွာပေပ်ာက္မသြားခဲ့ေပ….အစဥ္လြတ္လပ္ေနေသာယိုးဒယားနိုင္ငံတြင္လည္း သာသနာ့ဒါယိ
ကာမင္းမ်ား၏ေထာက္ပံ့မႈရရွိခဲ့ႀကေပသည္။
                ၁၉၄၈ ခုျမန္မာနိုင္ငံလြတ္လပ္ေရးရခ်ိန္တြ့င္ သာသနာေတာ္ႀကိးစည္ပင္လာရာအျခားနိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ထိုနည္းတူပင္။ ျမတ္စြာဘုရားေဟာႀကားေတာ္မူအပ္ေသာ နိကယ္ ၅ရပ္တို႔ကို အထပ္ထပ္အဆင့္ဆင့္ေရးကူးရာတြင္
သတိခၽြတ္ယြင္းခ်က္မ်ားျပင္ဆင္ရန္လည္းေကာင္း ထိုစင္ႀကယ္ျပီးသား ပိဋကပ္ေတာ္ကို စက္တင္ပံုနွိပ္ျပီးကမၻာအရပ္ရပ္တို႔
ပ်ံ႕နွံ႕ေစျခင္းျဖင့္ သာသနာႀကီးအဓြံ႕ရွည္ရန္ရည္ရြယ္ျပီး ျမန္မာနိုင္ငံနွင့္တကြ ဗုဒၶဘာသာဝင္နိုင္ငံအားလံုးက သာသနာေတာ္
ႀကီးကိုစုေပါင္းခ်ီးေျမွာက္ေသာအေနျဖင့္ နိုင္ငံအားလံုးမွ သံဃာေတာ္မ်ားဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ျပီး သာသနာသကၠရာဇ္  ၂၄၉၈ ခုနွစ္တြင္
ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံေတာ္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕သီရိမဂၤလာကမၻာေအးေစတီအနီး ဆ႒သံဂီတိ မဟာပါသာဏဂုသာ လိႈဏ္ဂူေတာ္ႀကီးတြင္ ျပည္တြင္းသံဃာေတာ္ ၂၄၇၃ ပါး၊ ကမၻာအရပ္ရပ္မွ ၁၄၄ ပါးျဖင့္ ၂ နွစ္တိုင္တိုင္ ဆ႒နသဂၤါယနာသဘင္ကို
က်င္းပခဲ့သည္။ထိုသဘင္ကို ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာနိုင္ငံမ်ားပါမကပဲ တရုပ္ ပါကစၥတန္ အိႏၵိယနိုင္ငံတို႔ကပါ ခ်ီးျမ်င့္ခဲ့ႀကျပီး
အေရွ႕ေတာင္အာရွနိုင္ငံမ်ားမွာလည္း သာသနာသကၠရာဇ္ ၂၅၀၀ ျပည့္ပြဲမ်ားျပဳလုပ္ခဲ့ႀကေလ၇ာ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာႀကီး
ျပန္လည္ထြန္းကားလာသည္မွယေန႔ထိတိုင္ျဖစ္ျပီး ကၽြန္ေတာ္နွင့္သူငယ္ခ်င္းအေပါင္းတို႔ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္နိုင္ႀကျခင္းပင္ျဖစ္ပါေတာ့
သည္။